ختنه  که از آن به عنوان قدیمی ترین عمل جراحی دنیا نام برده می‌شود به عمل بریدن قسمتی یا همه پیش پوست آلت تناسلی مردانه گفته می‌شود هرچند که در برخی نقاط دنیا این عمل بر روی زنان نیز صورت می‌گیرد.

این عمل در بین مسلمانان و یهودیان به عنوان فریضه‌ای دینی، در برخی مردم به عنوان یک سنت خانوادگی، در برخی قبایل بومی آفریقا و استرالیا به عنوان بخشی از سنت‌ها و رسوم و در برخی مردم جهان به عنوان عملی بهداشتی صورت می‌گیرد.

ختنه کردن رسمی کهن در نقاط مختلفی از دنیاست که تاریخچه دقیق آن چندان روشن نیست زیرا قدمت آن از تاریخ ثبت شده بشری به مراتب بیشتر است.

آثار مختلفی از ختنه کردن بر روی دیوار نگاره‌های غارهای باستانی مختلفی در دنیا از استرالیا گرفته تا اروپا و آفریقا یافت شده که از ۳۸۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ پیش از میلاد مسیح به تصویر کشیده شده‌اند.

اما شاید بتوان با ردگیری انجام عمل ختنه در جوامع مختلف و بررسی مسیر و زمان مهاجرت این جوامع به خواستگاه این عمل پی برد.

در حال حاضر ختنه کردن در نقاط مختلف کره زمین گسترش وسیعی دارد و از آمریکای شمالی تا اروپا و آسیا و استرالیا را در بر می‌گیرد.

در میان مردم آمریکای جنوبی این عمل مرسوم نیست و بومیان آمریکای شمالی هم هیچگاه به این کار مبادرت نمی‌ورزیدند. رسم ختنه کردن با ورود اروپائیان به این قاره در قرن شانزدهم وارد آمریکای شمالی شد.

در میان اروپائیان امروز نیز ختنه کردن چندان مرسوم نیست ولی سنگ نگاره‌ها و نقاشی‌های روی غارها حکایت از انجام عمل ختنه در دوره پارینه سنگی فوقانی دارد. سپس این رسم به فراموشی سپرده شد تا زمانی که دین مسیحیت دین رسمی امپراطوری روم باستان شد و پس از آن دیگر تنها یهودیان به عنوان یک جامعه کوچک و بسته نبودند که ختنه می‌کردند و این عمل در بخش زیادی از اروپا رواج پیدا کرد.

هرچند که اروپائیان آن زمان به خواص بهداشتی ختنه مانند کاهش ریسک بیماری‌هایی مانند سفلیس، بالانیتیس و فیموزیس پی برده بودند و صرفاً برایشان جنبه مذهبی نداشت. پس از عصر رنسانس عمل ختنه کردن در اروپا رو به کاهش گذاشت و در حال حاضر بیشتر در کشورهایی مانند بوسنی و هرزگوین که جمعیت مسلمان بیشتری دارند مشاهده می‌شود.

در قاره آفریقا به نسبت تمام قاره‌های دیگر، ختنه کردن گسترش بیشتری دارد و چنین به نظر میرسد که ارتباط چندانی با دین اسلام و مسیحیت نداشته باشد زیرا از قبایل صحرانشین که ادیان مخصوص به خود را دارند تا قبایل منطقه ساوانا با باورهای متفاوت غیر یکتا پرستی، عموماً فرزندان پسر و حتی در برخی نقاط فرزندان دختر را ختنه می‌کنند. در این قاره تنها در قبایل بوشمن‌های ساکن جنوب آفریقا و بخشی از مردان قبیله بانتو ساکن کشورهای بوتسوانا، زامبیا و زیمبابوه عمل ختنه مشاهده نمی‌شود.

اما در آسیا، در میان کشورهای مسلمان ختنه بسیار رواج دارد و عمده مسلمانان به این سنت پایبند هستند به طوری که حدود ۷۰ درصد ختنه شدگان دنیا را مسلمانان تشکیل داده‌اند.

اما در کشورهای بسیار پر جمعیت آسیا مانند هندوستان و چین که این دو به تنهایی یک سوم جمعیت دنیا را تشکیل داده‌اند، این عمل به ندرت مشاهده می‌شود و به طور کلی هندوها و بودیست‌ها اعتقادی به این عمل ندارند.

مردان ختنه شده ۱۵ سال به بالا در جهان

اکنون به بررسی قاره استرالیا میرسیم که کلید مهمی در بررسی تاریخچه ختنه در دنیاست.

بخش عمده ساکنین کنونی قاره استرالیا مهاجرینی هستند که در پنج قرن گذشته ساکن این جزیره شده‌اند که از میان آنها، طبق آمار سال ۲۰۱۰ از هر ۱۰ کودک فقط یکی ختنه می‌شود.

اما بومیان استرالیا که از جمعیت بسیار کمی هم برخوردارند طبق آیین‌های کهن خود همواره فرزندان پسر خود را در نوجوانی ختنه می‌کنند.

این بومیان حاصل مهاجرتی هستند که ۵۵ هزار سال پیش از شرق آفریقا صورت گرفت و ۴۵ هزار سال پیش در نهایت به این سرزمین‌ها رسیدند.

چنین می‌توان برداشت کرد که این سنت را از آفریقا به همراه خود آورده‌اند زیرا تا پیش از ورود اروپائیان به این قاره با کل دنیا قطع ارتباط بوده‌اند.

وقتی رسومات ختنه اب‌اورجین‌های استرالیایی و قبایل آفریقایی را بررسی می‌کنیم به شباهت‌های زیادی از نظر نحوه انجام این عمل و همچنین دلیل آن می‌رسیم.

هیچکدام از آنها به اینکار از جنبه بهداشتی و یا زیبایی نگاه نمی‌کنند و یا حتی ارتباطی با دستورات خدایان ندارند بلکه این عمل را بخشی از آیین مرد شدن نوجوانان می‌دانند که بدون انجام آن نمی‌توانند وارد جامعه مردان بالغ شده و ازدواج کنند.

در باور این جوامع، پسرها با قربانی کردن قسمتی از بدن خود باید وارد مرحله بعدی زندگی شوند که همان مرد شدن است.

این قربانی کردن بسیار نقش کلیدی در این ماجرا دارد. انسان‌ها در طول تاریخ باور داشتند که برای دستیابی به خواسته‌های خود باید قربانی کنند و هرچه خواسته بزرگ‌تر باشد، قربانی هم باید ارزشمند‌تر باشد.

در حال حاضر در جوامع بسیاری در دنیا قربانی کردن از رسومات فرهنگی بشمار می‌آید که ریشه‌ای عمیق در ادیان یا آیین‌های باستانی آن منطقه دارد. امروزه قربانی کردن بصورت سر بریدن جانورانی همچون گاو، گوسفند، بز و مرغ و خروس است.

اما در گذشته قربانی کردن انسان در جوامع مختلف بسیار مرسوم بوده‌اند.

از نمونه‌های بسیار قابل توجه آن در تاریخ قربانی کردن جوانان پسر در مراسم‌های سالانه تمدن‌های آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی مانند آزتک‌ها، تولتک‌ها، مایاها و اینکاها باشد. به عنوان مثال هر ساله در معبد چیچن‌ایتزا و یا معبد تئوتیهواکان مکزیک بیش از ۵۰۰۰ هزار جوان پسر قربانی می‌شدند.

اما ممکن است سوال کنید که چرا عمدتاً جوانان پسر قربانی می‌شدند.

برای خانواده‌های آن دوران، فرزند پسر هم میتوانست نیروی کار برای خانواده باشد و هم در جنگ‌ها به دفاع از خانواده بپردازد. از اینرو ارزشمندترین دارایی هر خانواده فرزندان جوان پسرشان بشمار می‌رفتند.

بنابراین خانواده‌ها با اهداء جان پسرشان برای خدایان و قربانی‌کردن و ریختن خون آنها در پای معابد،‌ با ارزش‌ترین دارایی خود را اهدا می‌کردند تا خدایان بر آنها رحم کرده و خواسته‌هایشان را برآورده نمایند. جالب توجه است که بسیاری از جوانان با میل خویش جانشان را اهداء می‌کردند.

این رسم قربانی کردن فرزند مختص به آمریکای جنوبی نبوده و در آفریقا و خاورمیانه هم ریشه‌ای کهن دارد. اسناد تاریخی متعددی وجود دارد که حکایت از قربانی کردن نوزادان در شهر بابِل دارد.

همچنین در داستان ابراهیم هم بصورت نمادین به آن اشاره شده است.

چنین به نظر می‌رسد که این رسم در طول هزاران سال اندکی تعدیل یافته و به قطع آلت تناسلی فرزند پسر به عنوان قربانی کردن مردانگی بسنده شده است.

کما اینکه در برخی نقوش بر روی غارها چنین به برداشت می‌شود که عمل بریدن صرفاً یک ختنه ساده نباشد و با مقاومت فرد ختنه شده و درد زیاد همراه بوده است.

همانطور که در این حکاکی ثبت شده در معبد آنخما هور در مصر متعلق به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد مشاهده می‌شود، محل برش نمایانگر بریدن کل آلت تناسلی است که این عمل در یک معبد توسط کاهنان انجام شده است.

به نظر می‌رسد این رسم بصورت گسترده در آفریقا وجود داشته و حتی آلت بریده شده را به معابد تقدیم می‌کردند و مجسمه‌هایی از آن نیز ساخته و در معابد قرار می‌دادند.

اما در مصر باستان به عنوان پر رنگ‌ترین تمدن کهن قاره آفریقا، این رسم به مرور تعدیل می‌شود و بصورت بریدن قسمتی از آلت مردانه و پیشکش کردن به خدایان صورت جدیدی به خود می‌گیرد.

همیشه در طول تاریخ انسان‌های باهوشی بوده‌اند که با القاء تغییراتی در رسوم و آیین‌ها جان خود را نجات داده‌اند و یا رهبران مذهبی زیادی بوده‌اند که قوانین دینی و سنت‌ها را به نفع خود یا فرزندانشان تغییر داده‌اند.

دانشمندان با بررسی یکی از مومیان فراعنه که متعلق به ۲۳۰۰ پیش از میلاد است، آثار ختنه شدن را مشاهده نموده‌اند.

برای ریشه یابی رسم ختنه کردن در ادیان ابراهیمی قطعاً باید سراغ موسی به عنوان پایه گذار دین یهودیت رفت.

طبیعی به نظر می‌رسد که موسی به عنوان فرزند اخناتون، یکی از فراعنه مصر (موسی در زبان عبری موشه گفته میشود که از کلمه مصری موس به معنی فرزند آمده است که اشاره به فرزند فرعون بودن دارد)، پس از توطئه‌ای که موجب مرگ پدرش می‌شود از مصر میگریزد و از قاره آفریقا خارج می‌شود.

او که جنگاور بزرگی بوده، پس از بدست گرفتن رهبری قوم یهود، رسم ختنه کردن را که در مصر رواج داشته به همراه یکتاپرستی که آیین پدرش بوده را در آنجا مرسوم می‌کند.

عیسی ناصری هم که خود یهودی بود و بالطبع ختنه شده بود، بخشی از پیروانش پس از او این رسم را ادامه دادند.

اما دین اسلام که شبیه‌ترین دین به یهودیت بشمار می‌آید هم این رسم آیین یهودیت را گرته برداری کرد و به رسومات خود افزود.

جالب است که حتی در کتاب قرآن به عنوان مهمترین مرجع مسلمانان، در هیچ جایی به این عمل اجبار و یا حتی اشاره هم نشده است و نیز هیچ حدیثی وجود ندارد که پیامبر مسلمین به ختنه کردن توصیه کرده باشد.

فواید و مضرات ختنه کردن

در مورد ختنه کردن باورهای خرافی بسیاری وجود دارد که هیچ پایه و اساسی ندارند. به عنوان مثال ختنه کردن باعث افزایش توان تولیدمثلی می‌شود و یا لذت جنسی را افزایش می دهد. این حرف‌ها که عمدتاً با یک نگاه جانبدارانه و بدون پشتوانه علمی و مطالعاتی بهستند متاسفانه در بسیاری از جوامع دنیا شایع است.

در اینجا تلاش می‌کنم بر اساس برخی مطالعاتی که در این خصوص صورت گرفته، توصیحاتی ارائه کنم.

فواید:

• واضح است که به دلیل راحتی شستشوی آلت تناسلی در افراد ختنه شده، بهداشت بیشتری رعایت می‌شود. با وجودی که عفونت‌های ادراری در مردان بسیار کم است اما ختنه احتمال عفونت ادراری را کاهش می‌دهد.
• یکی از بیماری‌های نادری که افراد ختنه نشده ممکن است به آن مبتلا شوند بیماری فیموزیس است.
• یکی دیگر از فواید ختنه کردن کاهش ریسک ابتلا به سرطان آلت تناسلی در مردان هست. هرچند که این بیماری بسیار نادر است اما مطالعات آماری نشان می‌دهد درصد کمتری از مردان ختنه شده به این بیماری مبتلا می‌شوند. همچنین احتمال ابتلای شرکای جنسی افراد ختنه شده به سرطان دهانه رحم تا حدودی پایین‌تر است.
• بررسی‌ها نشان می‌دهد احتمال ابتلا به بیماری بالانیت که التهاب کلاهک آلت تناسلی است در مردان ختنه شده پایین‌تر است.
• نتایج یک مطالعه در آمریکا نشان داد احتمال ابتلای به ایدز از طریق رابطه جنسی در مردان سفید پوست ختنه شده ۱۵٪ و در سیاه پوستان ۲۱٪ کمتر است. هرچند نتایج این مطالعه بعداً توسط مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا (CDC) نا معتبر اعلام شد.

مضرات ختنه:

• افزایش احتمال  Urethral meatitis یا التهاب باز شدن آلت تناسلی
• ایجاد تروما در نوزاد
• یک مطالعه نشان می دهد که ۷٪ کودکان شیرخواره ختنه شده در آمریکا دچار عوارض در آلت تناسلی شدند و در موارد نادری بخاطر عفونت، موجب مرگ نوزاد شده است.
• نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد که لذت آمیزش جنسی برای شرکای جنسی افراد ختنه نشده بیشتر است. هرچند که مطالعه دیگری این نظر را رد می‌کند.
• زود انزالی در بزرگسالی
• مشکلات روحی و خانوادگی بخاطر مشکل زود انزالی

لازم به ذکر است که خطرات عدم ختنه نه تنها نادر است، بلکه با مراقبت مناسب و رعایت اصول بهداشتی از آلت تناسلی مرد قابل اجتناب است. به گفته یکی از محققین کانادایی که در زمینه ختنه مردان مطالعه می‌کند، دندان‌های هیچ کودکی را به خاطر اینکه در آینده ممکن است خراب شوند نباید کشید.

اکثر متخصصان بهداشت و درمان معتقدند که مزایای بالقوه ختنه به اندازه کافی قوی برای توجیه ختنه معمول کودکان نیست.